استرس و زندگی ما
به نام خدا
استرس و زندگی ما
زندگی ما همواره با تغییرات و دگرگونی هایی همراهه که توانایی ما رو برای رویارویی و سازش به چالش می کشونه و در عین حال به میزان کم تا زیاد تعادل حیاتی ما رو بهم می زنه. تا قبل از این که خودمون رو با این تغییرات سازگار و متعادل کنیم، در حالت بر انگیختگی و تنش قرار می گیریم، که این حالت رو استرس می گن. هر جا که تغییری در زندگی روزمره اتفاق بیوفته، فرد با استرس روبروشده
تعاریف
هانس سلیه (Hans Selye) یکی از کسانیه که اولین پژوهش‌ها رو درباره‌ی استرس انجام داده. دیدگاهش در سال ۱۹۵۶ این بود که «استرس لزوما چیز بدی نیست و فقط به این بستگی داره که شما چگونه دچار اون می‌شید. استرسی که ناشی از کار خلاقانه و چالش برانگیز باشه، مفیده در حالی که استرس ناشی از ناتوانی، احساس حقارت یا ضعف، زیان‌آوره». سلیه بر این باور بود که تأثیرات زیست شیمیاییِ استرس صرف نظر از اینکه وضعیتی مثبت یا منفی داشته باشه؛ برای فرد تجربه میشه.
از اون زمان به بعد تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و ایده‌های بسیاری شکل گرفته . امروزه، استرس چیز بدی به حساب میاد که با مجموعه‌ای از آثار زیست‌شیمیایی مضر و تأثیرات منفی در طول دراز مدت همراهه. این تأثیرات به ندرت در موقعیت‌های مثبت مشاهده شدن.
قابل قبول ترین تعریف استرس که عمدتا به ریچارد لازاروس (Richard S Lazarus) نسبت داده می شه، اینکه استرس شرایط یا احساسیه که فرد زمانی به اون دچار میشه که احساس کنه نیازاش فراتر از منابع فردی و اجتماعیه که اون در اختیار داره. به طور مختصر، استرس زمانی به ما دست می دهه که احساس کنیم کنترل امور از دستمون خارج شده. ما می‌دونیم که یه استرس غریزی هم در رویارویی با اتفاقات غیر‌منتظره وجود داره. بنابراین بخشی از استرسی که ما تجربه میکنیم غریزیه و بخشی از اون هم به شیوه‌ی فکر کردن ما بستگی داره.
اهمیت استرس
امروزه، بشر به صورت مداوم با تغییر شرایط و موقعیت های مختلف رو به رو می شه و استرس بخش جدا نشدنی هر تغییریه. استرس به نوعی به عنوان طاعون قرن بیست و یکم شناخته شده . تا قبل از سال۱۹۹۵ علت اصلی مرگ و میر بیماری های حاد و عفونی بوده، اما در سال۲۰۰۰شایع ترین علت مرگ و میر در ایالات متحده امریکا در به ترتیب زیرگزارش شده: بیماری های قلبی، سرطان، بیماری های عروقی، بیماری های ریوی مزمن، تصادف و اشتباهات پزشکیه که همه ناشی از استرسه.
با اینکه علت این بیماری ها عوامل زیستی-جسمانیه، اما فشار های ناشی از سبک های زندگی اخیر در شکل گیری این بیماری ها و تشدید اون نقش جدی دارن و از طرفی آمار ها نشون می ده: ۴۳ درصد انسان ها عوارض ناشی از استرس رو تجربه می کنن.
استرس با ۶ دلیل اصلی مرگ و میر ارتباط نزدیک داره: ۱-بیماری قلبی ۲-سرطان ۳- تصادف ۴-سینوز کبدی ۵-خودکشی ۶-مشکلات حنجره
استرس در محل کار باعث کاهش بازدهی و بهره وری میشه و زیان ناشی از استرس در سال ۲۰۰۳ سیصد میلیون دلار برآورد شده .
استرس و سلامتی
بسیاری از محققان و پزشکان اعتقاد دارن که استرس به طور مداوم، طولانی مدت و بیش از حد می تونه منجر به بیماری ها و اختلالات متعددی بشه.
در استرس مزمن، دستگاه عصبی خود مختار برای مدت زمان طولانی به طور بی وقفه فعالیت می کنه و با تحت تاثیر قرار دادن نظام عصبی هورمونی تعادل هورمونی فرد رو بر هم می زنه. فرض براینکه استرس علت بیشتره بیماری ها نیست، بلکه استرس سیستم فیزیولوژیک بدن رو ضعیف میکنه و در نتیجه بستر ابتلا به بیماری ها را فراهم می کنه. یکی از جنبه های خطرناک استرس مزمن اینکه فرد به اون عادت می کنه و اون رو به عنوان بخشی از زندگی اش می پذیره، نسبت به اون بی تفاوت میشه و تجربه چنین فشار روانی رو فراموش می کنه، به خاطر همین این افراد کمتر برای درمان اقدام می کنن. علائم ساده ای مثل ناخشنودی و ناراحتی یا بیماری های خطرناک تر که می تونن منجر به ناتوانی و مرگ شوند، متغیره.
برخی از بیماری های مرتبط با استرس
- سیستم قلبی– عروقی: فشار خون بالا، فشار، سکته قلبی، میگرن
- دستگاه گوارش: یبوست، سندرم روده تحریک پذیر، زخم معده و. . .
- عضلات و مفاصل: سر درد، گردن درد و. . . .
- اختلالات هیجانی و روان شناختی: اضطراب، افسردگی، اختلالات جنسی و. .
نشانه های استرس
استرس می تونه بعضی از نشانه های زیر رو به وجود بیاره. شدت و نوع علائم در افراد، متفاوته:
نشانه های جسمی:
- گرفتگی یا انقباض (گلو، شکم، سینه )
- احساس درد
- تپش قلب
- پرش های عضلانی
- خستگی و احساس کوفتگی
- مشکلات خواب
- ناراحتی معده و گوارش
- خشکی دهان
نشانه های هیجانی:
- زود رنجی
- عصبی بودن
- اضطراب
- خستگی و کسالت
- تحریک پذیری
- احساس تنهایی
- کلافگی
- غمگینی
- دمدمی مزاج بودن
- احساس ناتوانی
- احساس درمانذگی
نشانه های شناختی:
- مشکلات فکری
- ناتوانی در تصمیم گیری
- مشکل در تمرکز
- نگرانی دائمی
- فراموشکاری
- خود انتقادی
- از دست دادن خلاقیت
- بدبینی
- توقع بیش از اندازه از دیگران
به طور خلاصه، داشتن علائم و نشانه های استرس به فرد کمک می کنه تا به این مسئله پی ببره که تا چه حد تحت استرس قرار داره و به این ترتیب راه حلی برای مدیریت و مقابله با استرس پیدا میکنه. علائم هشدار دهنده در مورد استرس در ۵ سطح قابل مشاهدن:
- سطح رفتاری: این علائم حاکی از وجود استرس هستن، تغییر در اشتها ( کم اشتهایی یا پر اشتهایی )، تغییر در خواب (کم خوابی، پرخوابی )، خواب آشفته و تغییر در عادات روزانه (معاشرت نکردن با دیگران)
- در سطح هیجانی: وجود احساس خشم و غمگینی، علایم هشدار دهنده در مورد استرس هم وجود داره.
- سبک زندگی: در این زمینه نشانه ها یک زنگ خطرن: کار بیش از حد، سبک زندگی پرخاشگرانه، سبک زندگی همراه با بی صبری، سبک زندگی همراه با احساس گناه.
- حوادث بحران زا: معمولا هشداری در مورد به وجود آمدن استرسن: مرگ یا بیماری اطرافیان، بلایای طبیعی، طلاق و مشکلات کاری که می توانن در مورد وجود استرس به فرد هشدار بدن.
- علائم جسمانی نظیر: زخم های گوارشی، میگرن، فشار خون بالا و مشکلات تنفسی، که می توانن حاکی از وجود استرس باشن.
انواع استرس
استرس های زندگی انسان بسیار متنوع هستن، به همین دلیل استرس ها رو طبقه بندی کردن. این طبقه بندی ها مختلفه، که به تعدادی از اون ها اشاره میکنیم:
الف ) طبقه بندی استرس ها از نظر شدت و فراوانی:
- استرس های شدید (فاجعه آمیز ): بعضی از اتفاقات تغییر بسیار شدیدی در زندگی ایجاد می کنن مثل: حوادث فاجعه آمیز سیل، زلزله، جنگ، آتش سوزی و پدیده های مشابه. این سوانح باعث تغییرات بسیار شدیدی در زندگی فرد می شه،طوری که مدت ها طول میکشه تا بتونه با این تغییرات شدید و بزرگ سازگار شه.
با این حال، به نکته توجه کنین با اینکه حوادث قدرت تخریب شدیدی برانسان دارن ولی به ندرت اتفاق میفتن و بسیاری از افراد ممکنه تا آخر عمر چنین چیز هایی رو تجربه نکنن.
- استرس های معمول و هنجار زندگی: این نوع استرس ها در زندگی همه ی انسان ها رخ می دن و معمولا همه ی افراد طی زندگی خود اونارو تجربه می کنن.
استرس هایی مانند طلاق، ازدواج، ورود به دانشگاه، از دست دادن عزیزان، بیماری بدهکاری و مشکلات مالی و مسائلی از این قبیل. با اینکه استرس ها مثل استرس های شدید و فاجعه آمیز بسیار شدید و نابود کننده نیستن ولی تعداد این استرس ها بسیار بیشتره وبه طور مکرر و فراوان تری رخ میدن.
- استرس های خرد یا ریز استرس ها: این استرس ها شدت بسیار کمی دارن ولی به وفور و به شکل متعددی در زندگی رخ می دن. نمونه این استرس ها در محیط خانواده شامله: سر و صدا، مهمان ناخوانده، ترافیک، جا ماندن از سرویس کار، جر و بحث و مواردی از این قبیل. همونطور که می بینین این استرس ها زیاد شدید نیستن ولی به دلیل رویارویی زیاد ما با اونا در طول زندگی باعث بروز مشکلات می شن.
ب) طبقه بندی استرس ها از نظر مدت:
- استرس های کوتاه مدت: زمان و مدت این استرس ها محدوده و برای مدت کوتاهی وجود دارن و فرد زمان زیادی رو برای مبارزه با اون سپری نمی کنه. نمونه استرس های کوتاه مدت شامله: ابتلای یکی از اعضای خانواده به یک بیماری حاد مثل آپاندیس و یا یک بحران مالی موقت در خانواده
- استرس های طولانی مدت یا مزمن: این استرس ها بلند مدت و طولانی هستن و ممکنه سال های سال یه فرد رو اسیر خودش کنه. نمونه این استرس ها شامله: داشتن یک معلول در خانواده، بدهکاری و مشکلات مالی طولانی مدت، اختلاف و درگیری در بین والدین در طولانی مدت.
ج) طبقه بندی استرس ها از نظر کیفیت
بعضی از استرس ها خوشایندن مثل به دنیا آوردن یک کودک، قبول شدن در کنکور. بنابراین میشه استرس ها رو به نوع منفی و مثبت هم طبفه بندی کرد.
استرس های منفی (دیسترس): این استرس ها در پی اتفاقات منفی و ناخوشایند هستن. نمونه ی اونا شامله: طلاق، جدایی، بیماری ها ناکامی، افت تحصیلی و مشکلات ارتباطی
استرس های مثبت(یوسترس): این اتفاقات مثبت و خوشایند هستن و استرس رو به وجود میارن. نمونه این استرس ها شامله: قبول شدن در دانشگاه، یافتن شغل، ازدواج، بچه دار شدن
منابع تولید کننده استرس
عواملی وجود دارن که می تونن استرس رو تولید کنن. این عوامل متنوع شامل:
- عوامل بدنی و جسمانی(سوختگی، عفونت، شکستگی و….)
- ناکامی ها و محرومیت ها:
استرس های زندگی از اونجایی نشات می گیرن که افراد در دست یابی به خواسته ها، نیازها و اهداف خود باز میمونن مثل: طلاق، که فرزندان از فضای خانوادگی محروم می شن.
- باورها، عقاید و انتظارات:
باورها و عقاید افراد یکی از مهم ترین منابع استرس هستش که به این نوع استرس ها، استرس های درون زاد میگن، زیرا محرکی هستن که به جای بیرون، از درون بر فرد فشار وارد می کنن. این باورها و عقاید فرده که اون رو دچار استرس می کنه. به طور مثال فردی که کمال گرائه و از خودش انتظار داره که همیشه بهترین عملکرد رو داشته باشه، خودش رو با استرس سنگینی همراه کرده، چونکه یه انسان به لحاظ انسان بودن همیشه دارای محدودیته.
- شخصیت:
یکی دیگه از منابع استرس نوع شخصیت افراده. در مطالعات انجام شده سبک شخصیتی خاصی دیده میشه که به آن شخصیت الف یا تیپ A می گن. این افراد به شدت به زمان حساس هستن و همواره تمایل دارن که در حداقل زمان حداکثر کارها رو انجام بدن، معمولا افراد عصبانی هستن به ویژه زمانی که با مانعی در رسیدن به اهدافشون مواجه می شن، شکست ها و مشکلاتشون رو به دیگران نسبت میدن و اونارو رو مقصر میدونن و به همین دلیل از دیگران عصبانی میشن، ملاک ارزش خودشون رو فعالیت ها و کارهاشون می دونن، بسیار کمال گرا هستن و از خودشان بیش از حد انتظار دارن، به استراحت و آرامش خود اهمیت زیادی نمیدن، طوری که در روزهای تعطیل اگه کاری انجام ندن دچار احساس گناه و عذاب وجدان می شن. چنین شرایطی باعث می شه که این گونه افراد در خطر بالای ابتلا به اختلالات روان تنی به ویژه بیماری های اختلالات دستگاه قلب و عروق قرار بگیرن. بر خلاف شخصیت A، شخصیتB هستن که افرادی انعطاف پذیر و واقع بینانه ترن، ارزش خودشون رو از موقعیت های اجتماعی و اقتصادی جدا می کنن و اون رو بالاتر از هر هدفی می دونن، اوقاتی رو برای استراحت و لذت بردن از زندگی به خود اختصاص دادن، حساسیت زیادی به زمان ندارن و هر وقت مشکلی براشون پیش میاد سازگارانه تر و واقع بینانه تر به حل اون میپردازن و در فرایند حل مساله بسیار خلاق ترن.
- تعارض ها:
منظور از تعارض اینکه فرد مجبور به انتخاب از بین دو موقعیتیه که بار یکسانی دارن و انتخاب یک موقعیت مانع از انتخاب موقعیت دیگر می شه.
نویسنده : مژده خواجه پور – الهه طحان
